انواع سهام در بورس (بخش اول)
امروزه با نوسانات اقتصادی بازار، بسیاری از مردم برای افزایش سود و در امان ماندن پس‌انداز و سرمایه خود، از هر قشر و مشاغلی به بازار بورس و خرید سهام روی آورده‌اند. برای ورود به بورس باید اطلاعات پایه‌ای مانند سهام چیست و انواع سهام در بورس را بدانیم.
سهام چیست؟
سهام (stock) نوعی برگه بهادار است که نمایانگر مالکیت دارنده آن بر سهم معین و مشخصی از شرکت سهامی خاص یا سهامی عام، درآمدها و دارایی‌های آن است. به این نکته باید توجه کرد که دارنده سهم نمی‌تواند ادعای مالکیت بر بخشی از دارایی شرکت داشتـه باشد ولی به اندازه سهم خود در شرکت، دارای حق و حقوق است. برای درک بیشتر این موضوع نیاز است که ابتدا شرکت‌های سهامی و سپس انواع سهام را به طور کامل بشناسیم.
شرکت‌های سهامی
بعد از آشنایی اولیه با مفهوم سهام وقت آن رسید‌ه است به این بپردازیم که این سهام گفته‌شده سرمایه کدام شرکت‌های سهامی هستند. در شرکت‌های سهامی، سود و زیان نسبت به سرمایه‌های تقسیم شده به سهامداران تعلق می‌گیرد. اصولا شرکت‌های سهامی به دو نوع سهامی عام و سهامی خاص تقسیم می‌شوند:
شرکت سهامی خاص
شرکت‌هایی که مالکیت سهام آن صرفا در اختیار موسسان شرکت است و در اختیار عموم مردم در بازار بورس عرضه نمی‌شود. یکی از شروط اصلی شرکت‌های سهامی خاص وجود حداقل سه سهامدار است. به همین علت، مالکیت سهام این شرکت‌ها در اختیار افراد محدودی است. در این نوع از شرکت‌ها سهامداران به نسبت میزان سهام، در سود و زیان و دارایی‌های شرکت سهیم می‌شوند.
شرکت سهامی عام
شرکت سهامی عام برعکس شرکت‌های سهامی خاص، بخش عمده‌ای از تامین سرمایه مورد نیاز شرکت را به صورت عرضه اولیه در اختیار عموم قرار می‌دهد. تعداد سهامداران در سهامی عام حداقل پنج نفر است. چون سهام این شرکت‌ها همواره در بازار بورس معامله می‌شوند، مالکیت سهام این شرکت‌ها ثابت نیستند.
انواع سهام در بورس
سهام شرکت‌ها از منظر شکل، حقوق دارنده سهام و ماهیت آن به سه دسته تقسیم می‌شوند که در ادامه به معرفی هر کدام می‌پردازیم.
سهام با نام و بی‌نام
سهام بانام در برگه آن، مشخصات مالک سهام نوشته شده است. همچنین علاوه‌بر درج در برگه سهام، در دفتر ثبت سهام نیز ثبت می‌شود. انتقال و معامله آن صرفا از طریق معاوضه امکان‌پذیر است. زمانی که شرکت‌ها اقدام به شناسایی شرکا و سهامداران می‌کنند این سهام را منتشر می‌کنند. یکی از مزیت‌های سهام با نام این است که در صورت مفقود شدن آن، امکان سواستفاده وجود ندارد؛ زیرا تنها صاحب اصلی آن می‌تواند سهام را به فروش برساند. از محدودیت و معایب سهام با نام، الزامی بودن مراجعه دو طرف معامله به دفتر ثبت سهام برای معامله است.
اعتبار سهام بی‌نام و سهام با نام کاملا یکسان است و تنها تفاوت آنها فاش نشدن هویت سهامداران است. به این صورت که در سهام بی‌نام، نام دارنده اصلی درج نشد‌ه و در وجه حامل صادر می‌شود. شرکت‌ها این سهام را زمانی عرضه می‌کنند که تمایل دارند از پرداخت مالیات برای مالکیت، فرار کنند. از بزرگترین معایب سهام بی‌نام، امکان سواستفاده از آن هنگام فروش است؛ زیرا هیچ نیازی به نقل و انتقال مالکیت نیست.
به این نکته توجه کنید که هیچ محدودیتی برای انتشار تعداد سهام بانام و بی‌نام توسط شرکت‌ها وجود ندارد. تمام سهام قابل معامله در بازار بورس و سهام مدیران شرکت‌ها، از نوع سهام بانام هستند.
سهام عادی چیست؟
سهام عادی یکی از مهم‌ترین ابزارهای مالی برای تامین سرمایه شرکت‌ها تلقی می‌شود. این سهام بدون هیچگونه سررسید قابل معامله است و به صورت سهام بی‌نام یا بانام انتشار پیدا می‌کند. دارندگان سهام عادی به میزان سهامی که خریده‌اند، در سود و زیان شرکت و تصمیم‌گیری‌های مهم آن، سهیم هستند. آنها می‌توانند با حضور در جلسات سالیانه، شرکت کنند و حتی در انتخاب هیئت مدیره نیز موثر باشند. در صورتی‌که شرکت تصمیم به افزایش تامین سرمایه بکند، اولویت با سهامداران عادی برای خرید سهام جدید است.
سهام عادی شرکت‌های فعال در بورس، برخلاف باقی شرکت‌هایی که در بازار حضور ندارند، نقدینگی بیشتری دارند. به همین علت، معامله در بورس به آسانی امکان‌پذیر است. به این نکته توجه کنید که در صورت ورشکستگی، شرکت موظف است پس از پرداخت حقوق سهامداران ممتاز، مابقی دارایی‌ها را میان سهامداران عادی به نسبت میزان سهام خریداری شده، تقسیم کند.
سهام ممتاز چیست؟
سهام ممتاز هم مانند سهام عادی یکی دیگر از ابزارهای مالی برای تامین سرمایه شرکت‌ها است. براساس ماده 42 لایحه شرکت‌های سهامی، سهامداران ممتاز فاقد حق رای‌گیری در تصمیم‌گیری‌های شرکت دارند و یک درآمد ثابت از دارایی‌های شرکت به آنها تعلق می‌گیرد. از مهم‌ترین تفاوت سهامداران ممتاز با عادی، در الویت قرار گرفتـن سود تقسیمی است. سود سهام ممتاز برابر بخشی از قیمت اسمی سهام است که از پیش تعیین‌شده و به حساب سهامداران پرداخت می‌شود.
شرایط قرارداد و امتیاز سهامداران ممتاز در شرکت‌ها کمی متفاوت است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
- دریافت سود بیشتر نسبت به سهام عادی
- اولویت قرار داد‌ن پرداخت حقوق سهامداران ممتاز هنگام انحلال شرکت
- مستثنی بودن آنها در زیان عملکرد شرکت
- تخفیف در پرداخت ارزش اسمی سهام
در حالت کلی، سهم ممتاز به دو صورت منتشر می‌شود:
- در صورت سوددهی و افزایش سرمایه شرکت، خریداری برای سهام وجود نداشتـه باشد.
- زمانی که برای سهیم کردن یک کارشناس، امتیاز ویژه‌ای برای او در نظر گرفتـه شود.
سهام انتفاعی چیست؟
به سهامی گفتـه می‌شود که دارنده آن، هیچگونه مالکیتی در درآمد شرکت ندارد و تنها به واسطه داشتن آن سهام، می‌تواند از سود شرکت بهره‌مند شود. در صورت ورشکستگی و انحلال شرکت، دارنده برگه سهام انتفاعی نمی‌تواند مدعی دریافت ارزش اسمی سهام خود شود. به نوعی این سهام برای استهلاک شرکت استفاده می‌شود.
انواع سهام از لحاظ ماهیت آورنده به دو نوع سهام نقدی و غیرنقدی تقسیم می‌شوند. به نوعی سرمایه شرکت‌ها متشکل از سهام نقدی و غیرنقدی است. در ادامه به تعریف هر کدام می‌پردازیم:
سهام نقدی
سهام نقدی سهامی است که ارزش آن به صورت نقدی یا نیمی نقدی، نیمی دیگر به صورت تعهد ( چک یا حواله) پرداخت می‌شود. نکتـه قابل توجه در آن این است که آورد‌ه خریدار در کوتاه مدت به وجه‌نقد تبدیل شود و برای خرید کالا و هر عملیات مالی دیگر نیز قابل استفاده است. به سود نقدی DPS که مخفف کلمه Dividend Per Share نیز گفتـه می‌شود که همان سود تخصیص داد‌ه شده برای هر برگه سهام در پایان سال مالی است.
سهام غیرنقدی
این سهام برعکس سهام نقدی، کاملا به صورت غیرنقدی پرداخت می‌شود. این پرداخت غیرنقدی شامل واگذاری امتیاز، ملک، خودرو، لوازم خانه و اداری، اوراق بهادار و… می‌شود. این آورد‌ه باید توسط کارشناس وزارت دادگستری ارزش‌گذاری شود.
به این نکته توجه کنید که در شرکت‌های خصوصی پذیرش آورده‌های غیرنقدی که ارزش آن بیشتر از ارزیابی کارشناس باشد، امکان‌پذیر نیست. به همین علت در شرکت‌های خاص و عام، حتما باید آورده‌های غیرنقدی توسط کارشناس ارزیابی شود.
دیگر انواع سهام در بورس که در سه دسته بالا قرار نمی‌گیرند، شامل مواردی زیر است که در زیر به آنها اشاره می‌کنیم:
سهام حق تقدم
سهام حق تقدم از طریق آورده‌های نقدی، موجب افزایش سرمایه شرکت می‌شود. پس از تصمیم‌گیری در خصوص افزایش سرمایه، شرکت سهام جدیدی تحت عنوان حق تقدم منتشر می‌کند که سهامداران فعلی در اولویت خرید این سهام قرار می‌گیرند. در نتیجه، اگر سهامداران تمایل به خرید سهام و افزایش سرمایه شرکت داشتـه اشند، مبلغ ذکر شده را به حساب شرکت واریز می‌کنند که بعد از خریداری می‌توانند آن را به سهام عادی تبدیل کنند یا بفروشند.
سهام جایزه
این نوع از سهام از افزایش سرمایه شرکت به وجود می‌آید که به صورت رایگان از محل انباشت دارایی‌ها از طرف شرکت به پرتفوی سهامداران داد‌ه می‌شود. به این معنا که شرکت به جای پرداخت سود به صورت نقدی اقدام به توزیع این سهام می‌کند. به نسبت تعداد سهامی که به سهامدار فروختـه شده‌است و درصد افزایش سرمایه شرکت به فرد، سهام جایزه تعلق می‌گیرد.
سهام مدیریتی (کنترلی)
سهام کنترلی یا مدیریتی، سهامی است که اختیارات لازم برای رای گیری و حق تصمی‌گیری برای تعیین یک فرد در هیئت مدیره را به فرد سهامدار می‌دهد و او را به یک سهامدار اصلی در شرکت سهامی تبدیل می‌کند. حداقل میزان سهام مدیریتی منتشرشده وابستـه به تعداد هیئت مدیره هر شرکت سهامی و تعداد سهم هر شرکت دارد.
جمع‌بندی
در این مطلب به مفهوم سهام پرداختیم و انواع سهام در بازار بورس را مورد بررسی قرار دادیم. امروزه روش‌های متعددی از سرمایه‌گذاری در کشور وجود دارد که برای سرمایه‌گذاری در آنها نیازمند دانش حداقلی هستیم. در نهایت برای موفقیت در بازارهای سرمایه‌گذاری بورس و سهام، تحلیل‌های بازار را به دقت مطالعه کنید و با آگاهی وارد بورس شوید.
